سه کتاب تئوری موسیقی به زبان فارسی.
همیشه به عنوان یک معلم موسیقی با سوال‌های یکسانی در مشاوره‌های قبل از شروع کلاس‌های هنرجویان مواجه می‌شوم. یکی از پرطرفدارترین سوال‌ها این است که ” قبل از شروع کار عملی آیا باید تئوری را شروع کنم؟” هرچند ممکن است بعضی از مربیان موسیقی نظر متفاوتی داشته باشند، اما به صورت کلی بهتر است که از همان ابتدا آستین‌ها را بالا بزنید و دست به ساز شوید، به این دلیل که تئوری به معنای عام آن در واقع توضیح اتفاقات و دلایل عینی است که در عمل می افتد. و یادگیری آن قبل از نواختن ساز مشابه آموزش قواعد دستوری به کودکی است که هنوز از زبان تفریبا هیچ نمیداند.
اما به هرحال نمیتوان این مساله را نادیده گرفت که بعد از مرحله‌ای، بالا بردن سطح توانایی‌ها در موسیقی بدون داشتن دانش تئوریک غیر ممکن است. حالا چه راه‌هایی برای یادگیری مباحث نظری موسیقی وجود دارد؟ اگر کسی زمان کافی برای رفتن به کلاس‌های تئوری موسیقی را نداشته باشد چه راه‌های دیگری دارد؟ واضح است که کتاب‍‌ها در این شرایط بسیار مفید خواهند بود ولی از بین این همه جلد کتاب کدام ممکن است بیشتر به کار بیاید؟ در ادامه بسیار کوتاه و مختصر سه کتاب که در زمینه آموزش تئوری موسیقی در ایران به چاپ رسیده‌اند را بررسی میکنم:
1- تئوری موسیقی به تالیف مصطفی کمال پورتراب:
این کتاب احتمالا زودتر از هر کتاب دیگری در زمینه تئوری موسیقی در سال 1345 به صورت جزوه برای هنرجویان هنرستان ملی موسیقی تنظیم گردید. این کتاب که در سال 1390 توسط نشر چشمه برای چهل و ششمین بار به چاپ رسیده است را میتوان هنوز بیشتر یک جزوه آموزشی نامید تا کتابی در رابطه با تئوری موسیقی. چرا که این کتاب در تعداد صفحاتی کم مفاهیم گسترده‌ای را توضیح میدهد.به همین دلیل امکان دقیق شدن به موضوعی وجود ندارد. و از مثال‌های شنیداری هم خبری نیست. شاید پرطرفدارترین مخاطبان این کتاب نو آموزانی باشند که تشنه دانستن اصطلاحات و اسم‌ها و عبارت‌های مرتبط با موسیقی هستند بدون آنکه نیازی به دانستن مفهوم دقیقشان باشند و از کتاب‌های کمی قطورتر نیز کمی هراس دارند!
2- تئوری بنیادی موسیقی به تالیف پرویز منصوری:
چاپ اول این کتاب در سال 1370 اتفاق افتاد، این کتاب از نظر مفاهیمی که طرح میکند و کمیتی که هر مفهوم را ارائه میدهد کامل تر از کتاب تئوری موسیقی است، در جاهایی از کتاب اضافه بر توضیح مفاهیم، روند تکاملی و تاریخی آن مفاهیم نیز مورد بررسی قرار گرفته شده است. نمونه‌هی شنیداری با کمیت کمی در این کتاب آورده شده است. اما در این کتاب هم مانند نمونه قبل تلاش چندانی برای ارتباط مفاهیم تئوریک موسیقی با عمل شنیدن، نواختن یا ساختن موسیقی به چشم نمی‌خورد.
3- عناصر موسیقی: مفاهیم و کاربردها به تالیف رلف تیورک:
این کتاب بر خلاف دو نمونه قبلی ترجمه شده است، اصل کتاب در سال 1995 چاپ شده است که در سال 1387 توسط علیرضا سید احمدیان ترجمه و بوسیله موسسه فرهنگی هنری ماهور به چاپ رسیده است. پس به دو دلیل باید منتظر نوعی نگاه متفاوت به تئوری موسیقی در مقایسه با دو کتاب قبل باشیم چون هم نویسنده از کشور متفاوتی است و هم سال انتشار کتاب به نسبت جدیدتر است. در واقع همینطور هم است. این کتاب به تشریح و توضیح مفاهیم بسیاری می‌پردازد، مفاهیمی که حتی شامل بخش‌های کوچکی از هارمونی، آنالیز موسیقی، فرم نیز میشوند. کتاب تعاریف دقیقی از هر کلمه و هر مفهوم در اختیار مخاطب قرار میدهد و پر از مثال‌ها و ارجاعات شنیداری است. که از دید من مزیت این کتاب نسبت به دو کتاب قبلی در همین است. چرا که همانطور که قبلا هم اشاره کردم از دید من یک کتاب تئوری باید بتواند تا اطلاعات نظری که در اختیار ما قرار میدهد را به نحوی به تجربه عملی ما گره بزند. و این مساله ای است که در کتاب آقای پورتراب به آن توجهی نشده در کتاب آقای منصوری به اندازه کافی مطرح نشده. خوشبختانه ترجمه این کتاب ترجمه دقیقی است. اما دقت و وسواس نویسنده مشکلاتی هم لاجرم به همراه آورده، متن انگلیسی کتاب بسیار روان است، اما دقت متجرم باعث شده از کلمات غریب بیشتر استفاده بشود که کمی درک بعضی از مفاهیم را دشوار کرده، اما در کنار این مشکل آقای سید احمدیان جدول بسیار جالبی را در مقدمه (در باره ترجمه و ویرایش این مجلد) تهیه کرده که تمامی اصطلاحات بکار برده شده در این کتاب را آورده و جایگزین‌های فارسی شده آنها را در کتاب‌های فارسی معتبر (از جمله همین سه کتاب) مقایسه کرده. این کتاب برای بیشتر موسیقیدانان جدی درسطوح مختلف می‌تواند مفید باشد، البته داشتن تجربه مناسب عملی به درک درست این کتاب کمک میکند.
